Przepisuję obce litery

Karnister, Jakub Pszoniak. Biuro Literackie, Kołobrzeg 2024.

9,5/10

„Powiedz co czujesz i skąd to wszystko bierzesz?” - to fragment z wiersza „czterystacztery”, a przecież mogłoby to być pytanie, które stawiam poecie.

Jakub Pszoniak napisał książkę smutną, bolesną, wyborną i ironiczną. Porusza i wzrusza. Irytuje i rysuje świat, który zwariował, a my udajemy, że to tylko i aż senny koszmar.  

Od razu: koniec końców chciałem początkowo zarzucić autorowi kłamstwo, że wiersze zostały napisane w latach 2019 – 2024. Dlaczego autor miałby konfabulować, a no dlatego, że te wiersze trzymają poziom i mają wspólne mianowniki, tak jakby powstały jednej nocy, pisane na haju. To jest bardzo – bardzo – bardzo dobra książka poetycka.

„Karnister” - zapamiętajcie ten tytuł! I nie mylcie z kanistrem pełnym benzyny...chociaż?!

Będzie sporo cytatów, bo jest co rozpowszechniać. Tom zaczyna się w sposób niebywały. Mój ulubiony utwór na samym wstępie. Czytajcie głośno (możecie do lustra). To dowód tożsamości „Karnistra”.

„żerdź

wczoraj przyśniło mi się słowo

które mówiło samo siebie

wczoraj przyśnił mi się Bóg

który powiedział: jestem

metaforą

teraz otwieram dłonie jakbym karmił ptaki

teraz otwieram dłonie jakbym przez stygmaty

chciał przelać cień i powietrze

sprawdzam choć widzę że deszcz

dawno mnie nie było”

W tym „kawałku” jest wszystko, co kocham w poezji: nieodpowiedzenie, inwersja, intryga, mistyfikacja i... opis.

Jednak najważniejsze jest śnienie. W całym tomie urojenia senne mają niebywałe znaczenie. Jakub Pszoniak widzi sny, zapamiętuje i rozpamiętuje je. Ma widzenia poranne i dzieli się z czytelnikiem tymi omamami. Wojna i Pokój, ale i rozejm, czyli cały zestaw jest oniryczny. Jest Ukraina, jest Rosja, jesteśmy my ze wszystkimi swoimi kompleksami. I jest Europa rozlazła i gnuśna, podzielona.

Na przykład:

„z Żadana

Procesja śniegu, procesja światła. Idzie, depcze

W przezroczyste rano rozmawiałem z rannymi.

Bez rozpaczy, bez rozpaczy.

Chęć powrotu, próba nastrojenia. Chęć jedności

i obrony tego co nasze. Bardzo silni ludzie,

bardzo silne światło.

Chodź – przed nami siew”.

To nie jest hołd złożony mistrzowi przez ucznia, to pewnego rodzaju publicystyka, jakże aktualna właśnie teraz, gdy zamiast spokoju/pokoju są kolejne salwy (i nie śmiechu, nie do śmiechu). Salwy i burze wystrzałów i ostrzałów. A chciałoby się tak:

„dworzec

dam dach ścianę i okno

dam wróbla drzewo za oknem

dam chleb dźwięk i kolor

dam splot wątek osnowę

dam noc cichą spokojną

śpi kot śpi niebo śpi miasto”

Nigdy nie uznaję swoich zachwytów po jednym przeczytaniu książki z poezją, bo to rodzaj dziecięcej, chwilowej ekspiacji, ale gdy przeczytam tom „naście” razy, to wtedy wiem, czy oszalałem, czy obudził się we mnie racjonalny czytelnik, który nie zwariował, lecz postanowił być piewcą, kolporterem dobrej poezji.

„Karnister” to przeszywający, wykuty w dobrej kuźni (słowa) tom poetycki (powtarzam się celowo).

Nie! Nie! Nie! To nie jest o wojnie, o pokoju, o zabitych, rannych i ocalałych. To jest o potrzebie uważności, dlatego kilka wyrwanych z kontekstu wersów:

• rubel czy łada?

które imię będzie bardziej pasowało do chłopca?

• a chłopiec już nie się

a chłopiec już nie syn

a chłopca ubyło

a chłopca już niesie

• strzelać powietrzem ziemia-powietrza

strzelać powietrzem nasza ziemia-nasza ziemia

• nie wiem jak napisać nóż

nie wiem jak napisać zza

nie wiem jak napisać jak

nie wiem jak napisać nie wiem

Pszoniak pojął umiejętność opowiadania snów, ale nie tylko. Jest korespondentem wojennym, a z drugiej strony widzem programów informacyjnych. I miesza te stany. I mieszają mu się te wizje.

Parabola, przenośnia, metafora – niby te słowa znaczą jedno i to samo, czyli alegorię, to jednak czytając Pszoniaka, musimy żonglować słownikiem wyrazów bliskoznacznych. Tak! Tak! Tak!

Wiersz (zamykający tom), który jest tytułem książki, jest najlepszym przykładem wieloznaczności słów. Przykładamy oko do kalejdoskopu i widzimy, i czytamy, czujemy:

„Karnister

gołe drzewo na tle grudnia

gałęzie jak pęknięcia nieba

z których wylewa się co najgorsze

okno od frontu zamknięte na oścież

patrzę i myślę że świat w którym karnister

nazywa się kanister nie może być najlepszym ze światów

w przededniu jutra opłakuję wczoraj”

Moce – dobre – dosłowne – wieloznaczne.

Ton, który przybrał poeta, jest zarówno oskarżycielski, jak i melancholijny.

Gdy czytam, gdy piszę – zawsze słucham muzyki. Inaczej nie potrafię. Dławię ciszę w zarodku. Tym razem wybrałem Hanię Rani i Vanessę Wagner.

Kobiety i dźwięki ostrzałów, wystrzałów. Ironią jest to, że moja ulubioną płytą Wagner jest ta, gdzie rządzi Piotr Ilicz Czajkowski (Everlasting Seasons), a krążkiem Rani - „Home”.

I klei mi się, i łączy ten mikrokosmos, oglądany i opisany przez Jakuba Pszoniaka z dokładnością... przystawiania komuś tępego noża do gardła, bo co może poeta więcej i lepiej. Użyć bagnetu? „Tępy” nóż i tak ma swoją wyrazistą ostrość.

Poezja, a jednak formy podawcze, bo mamy tu i opowiadania, oraz opisy, a także dialogi i monologi. A może to forma otwarta, luźna? Może powinienem porzucić i odrzucić patos i potraktować „Karnister” mniej poważnie?! Ale ile razy bym nie czytał tego zestawu, to nie mogę odpuścić stanu wrzenia. Studzona przez poetę na wiele sposobów maligna nie przestaje być złośliwą chorobą. Ten świat, ten czas jest tak skonstruowany, że boli, że piecze, swędzi. Świat, w którym rany wciąż są posypywane solą, a większość tego nie widzi, bo ślepota równa się zanikaniu empatii.

„Karnister” pisany od 2019 roku nie może być tylko i wyłącznie o złym czasie, a jednak optymizmu w tej książce jak na lekarstwo. Trucizna jest kolportowana od dawna, a antidotum wciąż nie jest wynalezione/odnalezione.

Co jest nierównoległe w tym pisaniu? Nie znajduję tutaj fałszu i przypadkowych wierszy. Tom stanowi całość i broni się na froncie rozpisania – wypisania – nadpisania.

„wczoraj przeczytałem paradygmat że dogmat

wczoraj przeczytałem i bruk jest mi świadkiem

w orędziu że głowa o schody kościoła

wczoraj jak zwykle że jutro jak zawsze”

lub

„siły specjalne krąg oddanych wrogów

w testamencie zapisują przeploty i kryzys

w tomografie zmian w mózgu w USG krwotoku

plon zbiera polon plenum pleni zyski”