Wilki biegały na zewnątrz

Tajemniczy pociąg, Can Xue. Przełożyła Katarzyna Sarek. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2025.

7,5/10

To nie jest łatwe czytanie. Momentami nawet uciążliwe i męczące, a jednak pomysł na książkę jest przekonywający. „Baśń o złamanym sercu”...

Can Xue, właściwie Deng Xiaohua, to chińska pisarka, urodzona w 1953 roku w Changsha, w prowincji Hunan. Jest jedną z najbardziej uznawanych postaci współczesnej literatury chińskiej, znana ze swojego unikalnego stylu pisania, który łączy realizm magiczny z surrealizmem.

Can Xue rozpoczęła swoją karierę literacką w latach 80. XX wieku, a jej prace często kreślą tematy odosobnienia, tożsamości i ludzkich relacji. Jej twórczość charakteryzuje się niezwykłymi postaciami (często pokracznymi, pogniecionymi, wywróconymi) i dziwnymi narracjami, które wykraczają poza tradycyjne formy literackie.

W ciągu swojej kariery Can Xue opublikowała wiele zbiorów opowiadań, powieści oraz esejów. Jej dzieła przetłumaczono na wiele języków, co przyczyniło się do jej międzynarodowej renomy. Jest również laureatką wielu nagród literackich, w tym Nagrody Lu Xun i Nagrody literackiej im. Maoduna.

Mimo że Can Xue mieszka w Chinach, to czyni ją ważną postacią w świecie literatury. Pewnego rodzaju fantasmagorie.

Kiedy dwa lata temu pisałem o „Ulicy żółtego błota”, to jakbym patrzył w lustro; anturaż jest wprawdzie inny, ale „Tajemniczy pociąg” ma podobny literacki galimatias. Tam jest otwarta przestrzeń, tu zamknięty okrąg.

Tylko samo boli, co tyle samo zadziwia. I ciągłe przekomarzania.

Wtedy pisałem tak: „Ocean metafor, morze robactwa i ciągłych spekulacji… Społeczeństwo, które bezskutecznie próbuje złapać oddech. Słowotwórcza kakofonia. Filozoficzna maligna. Makijaż utkany z popiołu, błota i ekskrementów”.

Jest jeszcze jedno porównanie; w 2014 roku literackiego Nobla dostał Patrick Modiano. I co z tego? Bohater przez lunetę patrzy na Paryż. Mikroświat. Retrospektywa dwudziestu lat. Can Xue przez mikroskop ogląda życie w pociągu oraz okrasza to różnymi przypowieściami z różnych epok. Pies zrzucony ze skarpy. Gęś planująca z Blizną podróż i odczuwalny rzeczywisty głód. A Patrick Modiano zostaje wtrącony w kryminalną intrygę. U Can Xue pisze inaczej, a jednak bliźniaczo. Opowieści koniunktora, liczne przepychanki, płacz z bólu. Irracjonalne spojrzenia na bilety, na kuszetki, na korytarz. Świat zamknięty w przedziałach.

W 'Zagubionej dzielnicy” - tak jak w pociągu – wiele osób wędruje „w niemal obojętnym mieście”. Pustka w Paryżu, senność i zagubienie w „Tajemniczym pociągu”. A raczej surrealistyczny opis, rozpis, wypis, czyli styl, z którego jest znana Can Xue.

„Ulica żółtego błota” jest wyrazistsza, smutniejsza, „powykręcana”. W „Tajemniczym pociągu zgadza się galimatias.

Katastrofa zbliża się wielkimi krokami. Czy taki właśnie jest styl Can Xue? Namiesza, zamiesza, a potem idea, która przyświeca pisarce, to opowieść, że świat jest jednym wielkim eksperymentem, że świat jest rozgardiaszem, zamętem, chaosem, bezład entropią.

Odważna to teza, ale w „Zagonionej dzielnicy” Patrick pisze podobnie; niezbornie. Francuz porusza tematykę pamięci, zagubionego czasu i tożsamości. Chińska pisarka robi to inaczej, ale jednakże porusza te same tematy. Modiano jest bardziej rozbudowany, jego fabuła „bardziej żyje”, ale to tylko pozornie, bo czym się różni pisarz od zblazowanego konduktora?

Jedna książka jest przesiąknięta Paryżem. Druga pociągiem, pustkowiem, nocą. Oboje autorzy tworzą światy irracjonalne, chociaż u chińskiej pisarki jest to mocniejsze, silniejsze. U Francuza „po trochu” liryczne.

Can Xue, właściwie Deng Xiaohua, to chińska pisarka, urodzona w 1953 roku w Changsha, w prowincji Hunan. Jest jedną z najbardziej uznawanych postaci współczesnej literatury chińskiej, znana ze swojego unikalnego stylu pisania, który łączy realizm magiczny z surrealizmem.

Can Xue rozpoczęła swoją karierę literacką w latach 80. XX wieku, a jej prace często eksplorują tematy alienacji, tożsamości i ludzkich relacji. Jej twórczość charakteryzuje się niezwykłymi postaciami i nietypowymi narracjami, które wykraczają poza tradycyjne formy literackie.

W ciągu swojej kariery Can Xue opublikowała wiele zbiorów opowiadań, powieści oraz esejów. Jej dzieła przetłumaczono na wiele języków, co przyczyniło się do jej międzynarodowej renomy. Jest również laureatką wielu nagród literackich, w tym Nagrody Lu Xun i Nagrody literackiej im. Maoduna.

Mimo że Can Xue mieszka w Chinach, jej twórczość jest często interpretowana w kontekście globalnym, co czyni ją ważną postacią w literaturze światowej.

O czym jest „Tajemniczy pociąg” w kolejnym świetnym tłumaczeniu Katarzyny Sarek? "Tajemniczy pociąg" to powieść autorstwa pisarki znanej z eksperymentalnego stylu i surrealistycznych narracji. Książka opowiada o podróży, która staje się metaforą poszukiwania sensu życia, tożsamości i w związku z innymi ludźmi. Główna bohaterka, wsiadając do tytułowego pociągu, zmierza w nieznane, co prowadzi do odkrywania różnych aspektów rzeczywistości i ludzkiej psychiki.

Can Xue w swojej twórczości często bada granice między rzeczywistością a snem, co sprawia, że jej teksty są złożone i wielowarstwowe. W "Tajemniczym pociągu" znajdziemy elementy magii, absurdu oraz refleksji nad kondycją współczesnego człowieka, co czyni tę powieść interesującą zarówno pod względem treści, jak i formy literackiej.

A o czym jest „Zagubiona dzielnica”? Jakim pisarzem jest Francuz? Szukamy punktów stycznych. Kropka do kropki. Tam miasto w ruchu, tu rozgrzane tory. Naprawdę można odszukać bliźniaczą literaturę.

„Zagubiona dzielnica” Moduano to miejsce niemal magiczne, które może być inspiracją dla różnych opowieści czy projektów. Unikalna atmosfera, historia. Wwędrowanie. Szukanie samego siebie pełną zapomnianych uliczek, opuszczonych budynków, a może nawet legend i mitów, które przyciągają poszukiwaczy przygód.

Czy w „Tajemniczym pociągu” nie dzieje się podobnie? Teza (może) zwodnicza, ale przez mnogość postaci, jednak podobna.

Wróćmy do marca 2023 roku, kiedy cytowałem „wstęp”; „Drogi czytelniku, sięgasz po tę książkę na własną odpowiedzialność – bądź gotów na zanurzenie się w świecie niekończącego się koszmaru sennego, w którym kolejne sceny i obrazy cię zniesmaczą, przerażą i odrzucą, bowiem Can Xue pisze jak medium, przez które przemawia mroczna podświadomość, zarówno jej własna, jak i zbiorowa. Bądź gotów na paranoicznych bohaterów popychanych do działania destrukcyjnymi impulsami i wypartymi pragnieniami. Przygotuj się na świat pełen nieprzewidywalnych niebezpieczeństw, w którym nie obowiązuje logika, a przemoc potrafi nadejść z rąk obcych i bliskich. A jeśli nie nadążysz za kalejdoskopem szalonych scen i absurdalnych dialogów, wspomnij praktyczną, ale i bezlitosną radę pisarki: „Nie martw się o to, czego nie rozumiesz, po prostu czekaj i wszystko samo się wyjaśni. A jeśli nie, to najwidoczniej z tobą jest coś nie tak – tak zaczyna się „Ulica Żółtego Błota”.

„Tajemniczy pociąg” mógłby zaczynać się identycznie. „Taka sama msza”. W „Zagubionej dzielnicy” mamy pewnego rodzaju baśń. „Pociąg” podzielony na trzy rozdziały jest raczej samotną opowieścią surrealistyczną.

Dlaczego porównałem te dwie książki? Bo podobne historie można opowiedzieć w zupełnie innym stylu literackim. Pisarka czeka na Nobla, Francuz go dostał, a powinno być odwrotnie (sic!)

Często porównuję pisanie do fotografii, tym razem zbieżne jest malarstwo. Dwa różne obrazy, dwa różne smutne, tragiczne światy. Bohater „Dzielnicy” krąży po dwudziestu latach podobnymi trasami, ulicami, zaułkami. Otwarta przestrzeń. Pociąg też jest... otwarty. Okna widzą, oczy spoglądają.

Każdy ogląda świat inaczej, każdy ogląda świat w przedziwnej rywalizacji.